ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ

ਬਾਲ-ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਬਿਹਤਰ ਭਵਿੱਖ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਕਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੂਚਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਿਸ਼ਵੀ ਪੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਹੋਵੇ; ਸਿਹਤ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰਾਂ (ਵਿਗਿਆਨਕ, ਤਕਨੀਕੀ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਕਲਾ, ਵਿਦਿਅਕ ਆਦਿ) ਵਿੱਚ ਨਵੀਨਤਮ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਚਲਨ ਹੋਵੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਲ-ਸੰਰਖਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਹੋਏ ਹਨ। ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ, ਸਫਾਈ, ਸਿੱਖਿਆ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਬਾਕੀ ਹੈ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਔਰਤਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਾਪਦੰਡ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਲਹਿਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਲੰਮਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਵਰਗੇ ਕਈ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਤਰੱਕੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਤਰੱਕੀ ਬੜੀ ਸਖ਼ਤ ਘਾਲਣਾ ਨਾਲ ਹਾਸਿਲ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਏਜੰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਸਕੀਮਾਂ, ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਔਰਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿਰੰਤਰ ਯਤਨਾਂ, ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਤੇ ਹਿੰਮਤ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫਰਕ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ

ਬਾਲ-ਵਿਕਾਸ

ਹੇਠਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਲ-ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ

ਪੋਸ਼ਣ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਫਾਈ

ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਛੜੇ ਅਤੇ ਦੂਰਵਰਤੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ; ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਡ ਡੇਅ ਮੀਲ ਆਦਿ।
ਮਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਜੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਸੰਰਖਣ ਜਾਗਰੂਕਤਾ; ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਸਲਾਹ; ਮਾਹਵਾਰੀ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਉਤਪਾਦਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ; ਪੇਂਡੂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫਾਈ ਕਿੱਟਾਂ ਆਦਿ।
ਛੂਤ ਦੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਪਦਿਕ, ਮਲੇਰੀਆ, ਨਿਮੋਨੀਆ ਅਤੇ ਹੈਪਾਟਾਈਟਸ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ; ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਟੀਕਾਕਰਨ; ਸਵੱਛਤਾ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਦੇ ਦਖਲ ਆਦਿ।

ਕਿਸ਼ੋਰ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਆਦਿ।
ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਤੋਂ ਮਦਦ ਲੈਣ ਦੀ ਝਿਜਕ ਨੂੰ ਤੋੜਨਾ ਆਦਿ।

ਸਿੱਖਿਆ

ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ; ਪੇਂਡੂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਆਰੀ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਤੇ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ; ਪੇਂਡੂ ਕੁੜੀਆਂ 'ਤੇ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮ ਦੇ ਦਬਾਅ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ; ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਨਰ; ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ; ਵੋਕੇਸ਼ਨਲ ਸਿੱਖਿਆ; ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰੋ ਅਤੇ ਮੂਲ ਗਣਿਤ ਦੇ ਹੁਨਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ; ਨੌਕਰੀ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੁਨਰ ਸਿਖਲਾਈ; ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਨਤ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਈ-ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ।

ਬਚਪਨ ਦਾ ਵਿਕਾਸ: ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਕੂਲੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਲੋੜਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਖੇਡ-ਅਧਾਰਿਤ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇ ਤਣਾਅ ਅਤੇ ਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਂ-ਸਾਰਣੀ ਬਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਗੱਲਬਾਤ, ਆਪਸੀ ਮਿਲਵਰਤਣ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਆਦਿ।
ਸਕੂਲ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ: ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡੈਸਕ, ਸਕੂਲ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ, ਬਰਾਡਬੈਂਡ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ, ਮਿਡ-ਡੇ ਮੀਲ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ, ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ, ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ; ਟਿਕਾਊ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ - ਗ੍ਰੀਨ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਆਦਿ।
ਆਨਲਾਈਨ ਸਿੱਖਿਆ: ਡਿਜੀਟਲ ਸਾਖਰਤਾ ਨੂੰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਰਨਾ, ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਚੋਣ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ, ਦੂਰੀ ਸਿੱਖਣ, ਤਕਨੀਕੀ ਹੁਨਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ, ਸਮਾਂ-ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਆਦਿ।
ਟੀਚ-ਦ-ਟੀਚਰਸ (ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ): ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ, ਟਾਇਰ 2 ਅਤੇ ਟਾਇਰ 3 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਸਿਖਲਾਈ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ; ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ; ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਿਕਾਸ ਆਦਿ।
ਖੇਡਾਂ: ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜਗਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਖੇਡਾਂ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚਾ, ਉੱਭਰਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਦੇਣਾ, ਸਰੀਰਕ ਸਿੱਖਿਆ ਕੋਚਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣਾ, ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਰਵਪੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਆਦਿ।
ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ: ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ - ਬੋਲਣਾ, ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਸੋਚ, ਸਮਾਜਿਕ, ਸੁਚੱਜਾ ਸਮਾਂ-ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਟੀਮ ਭਾਵਨਾ, ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਚੰਗੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਆਦਿ।
ਡਿਜੀਟਲ ਡੀਟੌਕਸ: ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਭਰਪੂਰ ਨੀਂਦ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਆਦਿ।
ਬਾਲ-ਅਪਰਾਧਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ: ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਕੂਲੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬੁਲਿੰਗ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਬੁਲਿੰਗ ਵਿਰੋਧੀ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ, ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮਨੋ-ਚਿਕਿਤਸਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ, ਸਕੂਲ/ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਮਾਨਸਿਕ-ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਆਦਿ।
ਰੁਜਗਾਰ ਸਿਖਲਾਈ: ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ, ਹੁਨਰ-ਅਧਾਰਤ ਸਿਖਲਾਈ, ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦੀ ਸੂਝ, ਵਜ਼ੀਫਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਖੋਜ, ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੀਅਰ ਮੁਲਾਂਕਣ, ਕਿੱਤਾ-ਕੇਂਦਰਿਤ ਸਿਖਲਾਈ, ਆਦਿ।
ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ: ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿੱਖਣਾ, ਸੰਚਾਰ ਹੁਨਰ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ, ਔਟਿਜ਼ਮ, ਡਾਊਨ ਸਿੰਡਰੋਮ, ਬੋਲਣ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਆਦਿ ਦੀ ਛੇਤੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਰੱਥ ਬੱਚੇ: ਬਰੇਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿੱਖਣ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ; ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪਖਾਨੇ ਅਤੇ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ; ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਾਸਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਧਿਆਪਕ ਆਦਿ।
ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ: ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਦਿਅਕ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ।
ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ: ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਪਾਠ, ਛੇੜਛਾੜ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ, ਜਨਤਕ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਆਦਿ।
ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ: ਉਹਨਾਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (ਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਦਬਾਅ, ਬੁਰੇ ਤੱਤ ਆਦਿ), ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਤਣਾਅ, ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ, ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਬਾਲ ਰੋਗਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਆਦਿ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ: ਬਾਲ ਨਿਆਂ (ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਕਟ 2000; ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਐਕਟ 2009; ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ (ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਨਿਯਮ) ਸੋਧ ਐਕਟ 2016; ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਐਕਟ 2006)
ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ: ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ (ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਨਿਯਮ) ਸੋਧ ਐਕਟ, 2016, ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ੋਸ਼ਣ, ਬਾਲ ਤਸਕਰੀ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਖਤਰਨਾਕ ਵਾਤਾਵਰਨ ਆਦਿ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ: ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਇਤਿਹਾਸ, ਕਬਾਇਲੀ ਇਤਿਹਾਸ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਆਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਅਜੂਬਿਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣਾ, ਭਾਸ਼ਾਈ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਏਕੀਕਰਣ ਅਤੇ ਏਕੀਕਰਨ ਆਦਿ।
ਸੰਗੀਤ: ਅਮੀਰ ਸੰਗੀਤਕ ਵਿਰਸੇ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਅੰਤਰ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਆਦਿ।
ਉੱਦਮਤਾ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾ: ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸਰੋਤਾਂ, ਹੁਨਰ ਵਿਕਾਸ, ਨਵੀਨਤਮ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਢਾਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ।
ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵਜੋਂ ਬੱਚੇ: ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਲਈ ਮੰਚ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਸਵੈ-ਸੇਵਾ ਭਾਵ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਆਦਿ।
ਨਵੀਨਤਮ ਨੌਜਵਾਨ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਵਿਸ਼ੇ: ਸਥਿਰਤਾ, ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਲਿੰਗ ਸਮਾਨਤਾ, ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਨਿਰਮਾਣ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ, ਸੰਮਲਿਤ ਵਿਕਾਸ, ਨਸ਼ੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ, ਤਕਨੀਕੀ ਨਵੀਨਤਾ ਆਦਿ।

ਔਰਤ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ

ਹੇਠਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਰਹਿਣ-ਸਹਿਣ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ:

ਮਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ: ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਜਾਂਚ, ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰ ਵਧਣ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ, ਗਰਭਪਾਤ ਦਾ ਖਦਸ਼ਾ, ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ, ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਤੰਬਾਕੂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਸੇਵਨ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ।
ਮਾਹਵਾਰੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ: ਮਾਹਵਾਰੀ ਸੰਬੰਧੀ ਸਿਹਤ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ, ਮਾਹਵਾਰੀ ਦੀ ਸਫਾਈ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਆਦਿ।
ਜਨਮ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਨ: ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਗੈਰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਣਾ ਹੈ, ਜਨਮ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ, ਕਿਸ਼ੋਰ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਆਦਿ।
ਬਾਲ-ਸੰਰਖਣ (ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ): ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਮਰ ਸਮੂਹਾਂ (01-ਸਾਲ, 1-2 ਸਾਲ, 2-5 ਸਾਲ, 5-10 ਸਾਲ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ) ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪੋਸ਼ਣ ਸੰਬੰਧੀ ਲੋੜਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਟੀਕਾਕਰਨ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਬਾਲ-ਘਰ ਆਦਿ।,
ਪੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸਿਹਤ: ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਬਾਰੇ ਸਾਖਰਤਾ ਜਿਵੇਂ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸਿਹਤ, ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਲਈ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਸਫਾਈ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣੀ ਹੈ, ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਸਿਹਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਆਦਿ। ਇਹ ਕਮੀ ਅਨੀਮੀਆ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਸਿੱਖਿਆ: 6-14 ਉਮਰ ਵਰਗ ਦੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਤੇ ਮੁਫ਼ਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਸਰਕਾਰੀ (ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ) ਸਕੀਮਾਂ ਅਤੇ ਵਜ਼ੀਫ਼ਿਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਣਾ, ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣਾ ਆਦਿ।
ਰੁਜਗਾਰ ਵਿਕਾਸ : ਰੁਜਗਾਰ ਦੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਤਨਖਾਹ ਪੱਧਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਸਲਾਹ, ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਕੋਰਸਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਹੁਨਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ, ਵਜ਼ੀਫੇ, ਕੰਮਕਾਜੀ ਮਾਵਾਂ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਆਦਿ।
ਲਿੰਗ ਪੱਖਪਾਤ: ਸਮਾਜਿਕ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਅਤੇ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਵਿਆਹ, ਸਕੂਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਮੌਕੇ, ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ ਅਤੇ ਪੱਖਪਾਤ, ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦੇਣਾ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ।
ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ, ਸੁਰੱਖਿਆ: ਬੁਨਿਆਦੀ ਰੱਖਿਆ ਹੁਨਰ, ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰ, ਜਨਤਕ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਜਿਨਸੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਆਦਿ।
ਮਹਿਲਾ ਉੱਦਮਤਾ: ਸਟਾਰਟ-ਅੱਪਸ ਲਈ ਸਰੋਤ, ਕੋਰਸਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿੱਤੀ ਵਿਕਲਪਾਂ/ਸਿੱਖਣ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਸਹਾਇਤਾ, ਨੈੱਟਵਰਕਿੰਗ, ਔਰਤਾਂ ਕੇਂਦਰਿਤ/ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀਆਂ ਫਰਮਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਂਡਾਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ।
ਵਿੱਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ: ਵਿੱਤੀ ਸਾਖਰਤਾ (ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਬੈਂਕਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਕਰਨੀ ਹੈ (ਖਾਤੇ ਖੋਲ੍ਹਣਾ, ਪੈਸੇ ਕਢਵਾਉਣਾ, ਆਦਿ)), ਵਪਾਰਕ ਹੁਨਰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿੱਤੀ ਨਿਵੇਸ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ, ਬਰਾਬਰ ਕੰਮ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਤਨਖਾਹ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ, ਆਦਿ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ: ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ (86ਵੀਂ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੋਧ 2002 ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮੁਫਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਐਕਟ 2009), ਲੇਬਰ ਰਾਈਟਸ (ਫੈਕਟਰੀਜ਼ ਐਕਟ 1948), ਜਣੇਪੇ ਸੰਬੰਧੀ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਛੁੱਟੀ (ਮੈਟਰਨਿਟੀ ਬੈਨੀਫਿਟ) ਐਕਟ 1961), ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ (ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਕਟ 2005), ਦਾਜ ਦੀ ਲੁੱਟ, ਵਿਆਹ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਕਾਨੂੰਨੀ ਉਮਰ, ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੀਮਾਂ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ (ਸੁਕੰਨਿਆ ਸਮ੍ਰਿਧੀ ਯੋਜਨਾ 2015; ਬੇਟੀ ਬਚਾਓ , ਬੇਟੀ ਪੜ੍ਹਾਓ 2015, ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਆਦਿ), ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੱਖਿਆ ਸਰੋਤਾਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ।
ਕਾਰੀਗਰ: ਮਹਿਲਾ ਕਾਰੀਗਰ (ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਰਾਜ/ਯੂਟੀ, ਪੇਂਡੂ, ਕਬਾਇਲੀ ਕਾਰੀਗਰ) ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ/ਮੁਹਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਆਦਿ।
ਹੋਰ ਖੇਤਰ: ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਹੋਰ ਸਬੰਧਤ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮੌਕੇ।